8. Sınıf 1. Ünite- Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ÖZET

KADER ve KAZA

KADER:

Sözlükte, Planlamak(takdir), biçimlendirmek, ölçülü yapmak, gücü yetmek, hükmetmek,  gibi anlamalara gelir.

Terim anlamı ise, Allah’ın evrende olmuş ve olacak olan her şeyi ezelden(önceden) planlaması ve takdir etmesidir.. Bir şeyin daha olmadan planlanmasıdır. Bunu iradesi, sonsuz ilmi ve kudreti ile yapar

KAZA:

Sözlükte, Yaratmak, gerçekleştirmek, hükmetmek, emretmek gibi anlamalara gelir.

Terim anlamı ise, Allah’ın ezelden planladığı ve takdir ettiği şeyin zamanı ve yeri geldiğinde Allah tarafından yaratılması demektir. Bir şeyin oluşmuş olmasıdır.

Örnekler,

• Suyun 100 derecede kaynama kuralı kader iken bir suyun ısınarak 100 ulaşıp kaynadığında ise kazadır.
• Allah’ın önceden yaratılmamızı takdir(planlaması) etmesi kader, yaratıldığımızda ise kaza olur.
• Bir çiçeğin açılmasının ezelden(önceden) planlanması kader, vakti geldiğinde çiçeğin açılması ise kazadır.

Ø  Kader ve Kazaya inanmak imanın 6 şartından(esas) biridir.

Ø  Allah’ın İlim, Kudret ve İrade sıfatları Kader ile doğrudan ilişkilidir. Çünkü bir şeyi planlanması için onun istenilmesi(dilemesi), bilinmesi ve gücünün yetmesi gerekir.

İrade, Allah’ın dilemesi ve dilediğini dilediği şekilde yapmasıdır.

Kudret, Allah’ın her şeye gücünün yetmesi, dilediğini dilediği zamanında var veya yok etmesidir.

İlim, Allah’ın gerek duyular âlemini gerekse duyu ötesine ait bütün nesne ve olayları bilmesidir.

 

Evren, Allah tarafından bir ölçü ve düzen içinde yaratılmıştır,

“O, karanlığı yarıp sabahı çıkarandır. Geceyi dinlenme zamanı, Güneşi ve Ayı da ince birer hesap ölçüsü kıldı. Bütün bunlar mutlak güç sahibinin, hakkıyla bilenin takdiridir (ölçüp biçmesidir).”( En’âm suresi, 96. ayet)

“O, geceyi, gündüzü, güneşi ve ayı yaratandır. Bunların her biri bir yörüngede yüzmektedirler.” (Enbiyâ suresi, 33. Ayet)

Allah’ın her şeyi bir ölçüye göre yaratması

·     İnsanın mükemmel yaratılması, görme, koklama, dokunma, işitme ve tatma özellikleriyle donatılması…

·     Arıların işleyişi, hem bal hem zehir üretebilmesi. İş bölümü yapmaları, sineğin küçücük kanatları olması.

·     Dünya ve gezegenlerin işleyişi, dünyanın kendi etrafında dönmesiyle gece-gündüz, güneş etrafında dönmesiyle de mevsimlerin oluşması.

·     Canlıların su ihtiyacı için suyun yaratılması ve olgunlaşması içinde sıcakların yaratılması.

·     Denizlerdeki tuz oranının, deniz canlıları için uygun ve dengeli bir seviyede olması.

·      Dünya ile güneş arasındaki mesafenin, dünyadaki canlıların yaşayabilmesi için en ideal uzaklıkta olması.

·      Gezegenlerin ve yıldızların aralarındaki mesafenin, evrendeki dengeyi ve düzeni bozmayacak şekilde olması.

·      Yağmurun belli bir ölçüye göre yağması.

·      Gece ve gündüzün oluşması

·     Ayın hareketleri sonucu gelgit olayının oluşması

·     Ay'ın dünyaya olan uzaklığı

·      Atmosfer tabakasının kalınlığı

Ø  Kur'an'dan Örnekler:

Ø  "Gerçekten biz her şeyi bir ölçüye göre yarattık." (Kamer suresi, 49. ayet)

Ø  "Güneş ve ay bir hesaba göre (hareket etmekte)dir. Yıldızlar ve ağaçlar (Allah'a) secde ederler. Göğü Allah yükseltti ve dengeyi o koydu. Sakın dengeyi bozmayın." (Rahman suresi, 5.-8. ayetler)

Ø  "Her şeyi yaratmış, ona bir ölçü, biçim ve düzen vermiştir." (Furkan suresi, 2. ayet)

Ø  "Geceyi ve gündüzü, güneşi ve ayı yaratan odur. Her biri bir yörüngede hareket etmektedir." (Enbiya suresi, 33. ayet)

Ø  "Gökleri yedi kat yaratan odur. Rahman'ın yaratmasında bir düzensizlik göremezsin. Gözünü çevir de bir bak, bir bozukluk görüyor musun?"(Mülk suresi, 3. ayet)

Ø  "Gökten bir ölçüye göre suyu indiren odur. Biz onunla (kupkuru), ölü bir memlekete hayat veririz..." (Zuhruf suresi, 11. ayet)

Ø  "O (Rabb) ki seni yarattı. Sana düzgün ve ölçülü bir biçim verdi." (İnfitâr suresi, 7. ayet)

Ø  "Biz gökten belli bir ölçüye göre suyu indirdik de (faydalanmanız için) onu yeryüzünde tuttuk..." (Mü'minun suresi, 18. ayet)

Ø  "Güneş de yörüngesinde akıp gitmektedir. Bu, üstün ve bilen Allah'ın kanunudur." (Yâsin suresi, 38. ayet)

Ø  "...Onun katında her şey bir ölçü (miktar) iledir." (Rad suresi, 8. ayet)

 

KADER ve EVRENDEKİ YASALAR

v Evrendeki her şey, Allah’ın koyduğu biyolojik, fiziksel ve toplumsal yasalara göre hareket etmektedir.

v Evrendeki bu yasalara sünnetullah veya âdetullah denir.

1.     Fiziksel Yasalar, madde ve enerjinin oluşumu, yapısı, hareketi, değişimi ve maddeler arası ilişkilerle ilgili yasalardır.

·       Deney, gözlem ve araştırmalar sonucu insanlar tarafından tespit edilirler.

·       Evrenseldirler ve değişmez bir niteliğe sahiptirler.

Örnekler,

Ø   Fotosentez olayı, mevsimlerin- gece ve gündüzün oluşumu, ısınan suyun buharlaşması, yer çekimi, suyun kaldırma küveti, güneşin ışık yayması, uçağın havada uçması, gemilerin denizde yüzmesi, rüzgârın varlığı, gezegenlerin mesafeleri,

2.     Biyolojik Yasalar, Canlıların yapısı, doğması, gelişmesi, beslenmesi ve üremesi gibi olaylar biyolojik yasalar kapsamında değerlendirilir. (bitki, insan ve hayvanlarla ilgili yasalardır)

Örnekler,

Ø   Bitkilerin gelişmesi için Fotosentez yapması, hava almak için solunum olması, balıkların solunum için solungaçlarının olması, uçmak için kanadın olması, canlıların kendilerine uygun farklı yapılarının olması, çene yapısı ve diğer organlarını farklı olması gibi. Hayvanlarının derilerinin iklim şartlarına uygun bir şekilde olması, meyve ve sebzelerin farklı renk ve tatlarda olması gibi… Canlıların yeme içmesi…

3.     Toplumsal Yasalar, Toplumun sağlıklı bir şekilde varlığını sürdürebilmesi için uyması gereken yasalara toplumsal yasalar denir.

·         Deney, gözlem ve araştırmalar sonucu insanlar tarafından tespit edilirler.

·         Toplumun barış ve huzuru bu ilkelere olan bağlılıkla sağlanır.

·         Toplumsal olaylar sebep sonuç ilişkisine göre neticelenir. Örneğin, sevgi, kardeşlik ve dostluk yoksa nefret, ayrılık ve düşmanlık gerçekleşir.

Örnekler,

Ø  Sevgi, kardeşlik, doğruluk, adalet, kul hakkı, hoşgörü, merhamet, şefkat, hak-hukuk, vicdan sahibi olma. Sanayileşmenin artması ve tarımsal üretimin azalmasıyla köyden kente göçün hızlanması

Ø  Eşitliğin olmadığı toplumlarda karmaşa yaşanması

Ø  Gelir dağılımının adil olmadığı toplumlarda huzur ve barış ortamının bozulması

Ø  Kuraklık sonucu göçlerin yaşanması

Ø  Bireylerinin iyi bir eğitim aldığı toplumlarda huzur ve güven ortamının olması

 

KADER ve İRADE

İrade, istemek, dilemek, tercih etmek, karar vermek, kast etmek ve bunlar için gerekli güç ve yeteneğe sahip olmak demektir. Kısaca kişinin tercih etmesi ve tercih ettiği şeyi yapamaya onu iten güçtür.

Ø   Allah insana akıl ile birlikte irade (seçebilme özgürlüğü) vermesi onun yaptıklarından sorumlu kılınması anlamına gelir. Bu yüzden kader; insanın akıl ve sorumluluk sahibi olmasıyla yakından ilgilidir.

Ø   İnsanı diğer canlılardan ayıran en temel özellik Akıl sahibi olmasıdır. İnsan aklıyla iyiliği ve kötülüğü birbirlerinden ayırt edebilir. İnsanın akıl ve irade sahibi olması ve vahyi yoluyla kendisine iyilik ve kötülüğün bildirilmesi sonucunda mükellef(sorumlu) kılınmıştır.

Sorumluluk(mükellefiyet), bir kimsenin verdiği kararların sonuçlarını üstlenmesi, yapması gerekeni yapmadığı veya yapmaması gerekeni yaptığı işlerden dolayı hesap vermek zorunda olmasıdır.

“Kim iyi bir iş yaparsa faydası kendisinedir ve kim kötülükte bulunursa zararı kendisinedir…”(Fussilet suresi, 46. ayet.)

Örneğin, yasak(haram) olanı yapması veya yapması gereken bir ödevi (görevi) yapmaması sonucunda hesap vermek zorunda kalması.

Küllî ve cüzî olmak üzere iki kısma ayrılır.

1)     Külli İrade; Allah’ın istediğini istediği gibi dilemesi ve seçmesidir. 

ü Küllî irade Allah’ın mutlak ve sınırsız iradesidir. Her şeye hâkim olan, her şeyi içine alan(kapsayan) iradedir.

ü İnsanın iradesinin(isteğinin) dışında olan şeylerdir.

Örneğin, anne babamızı, ırkımızı vb. seçemeyişimiz, göz, ten ve saç rengi gibi… Ölüm zamanımız, ailemiz, cinsiyetimiz vb. hepsi bizim irademiz dışında Allah’ın dilemesi ile gerçekleşmektedir.

2)     Cüzi İrade, Allah tarafından insana verilen sınırlı özgürlük ve insanın tercih etme kabiliyetidir.

ü  İnsanın tercihte bulunma imkânı sağlayan iradedir(tercih).

ü  Özgür irademizle seçerek yaptığımız davranışlar.

Örneğin, oturmak, kalmak, meslek seçmek, namaz kılmak, inanmak, arkadaş edinmek gibi…

“insanoğlu kıyamet gününde şu beş şeyden hesaba çekilmedikçe bir tarafa gitmez.”

Ömrünü nerde ve nasıl harcadığını	4. Malını nereye harcadığını
Gençliğinin nasıl geçirdiğini	5. Bildikleriyle amel edip etmediğinden sorulur
Malını nereden kazandığını	(Hadisi Şerif)

 

KADERLE İLGİLİ KAVRAMLAR

Ömür ve Ecel

·       Ömür, canlıların doğumundan ölümüne kadar geçen zaman dilimine denir.

·       Ecel, ömrün bittiği, yaşamın sona erdiği zamandır. Ömrün sona erdiği ândır.

“Her can, ölümü tadacaktır. Sonunda bize döndürüleceksiniz.” (Ankebût suresi, 57. ayet.)

Rızık,

Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için Allah’ın onlara verdiği nimetlerdir.

 Örneğin, yiyecekler, içecekler, giyecekler, bilgi, hava, ateş, su, kısaca ihtiyaç duyduğu ve yararlandığı her şey.

“Yeryüzünde yaşayan bütün canlıların rızkı Allah’a aittir...” (Hûd suresi, 6. ayet.)

Ø Rızkı veren Allah’tır. Ancak onu elde etmek için çalışmak ve Helal yoldan kazanmak gerekir.

Ø İslam dini, kumar, şans oyunları, gasp, hırsızlık gibi haksız kazanç yollarından gelir elde etmeyi haram saymıştır. Çalışmadan, dilenerek geçinmeyi de hoş görmemiştir.

Ø “Kaderimde ne varsa o olur, nasıl olsa rızkı veren Allah’tır” deyip insanı çalışmamaya, tembelliğe götürmemelidir.

Er-REZZAK “Mahlûkâtına maddî ve mânevî her türlü rızkı bol bol ihsan eden” anlamında esmâ-i hüsnâdan (Allah’ın en güzel isimlerinden)dır.

Tevekkül,

Sözlükte, güvenmek, dayanmak, teslim olmak gibi anlamlara gelir.

Terim anlamı ise, Allah’a dayanıp güvenmek, çalışıp çabalarken, Allah’ı daima yanımızda bilmek ona güvenmek ve tüm gayreti gösterdikten sonra işlerin sonucunu Allah’a bırakmak demektir…

            Mütevekkil, Tevekkül sahibi kimselere denir.

Örneğin, bir öğrenci sınavda başarılı olmak için elinden gelen her türlü çabayı ve gayreti gösterirken Allah’a güvenmesi ve sonucu Allah’a bırakmasıdır. Kısaca neler yapılması gerekiyorsa yapıp sonucu Allah’a havale etmektir.

Müminler, yalnız Allah’a tevekkül etsinler.”(Ali-İmran, 122.)

Kararını verdiğin zaman artık Allah’a dayanıp güven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever.” (Ali-İmran, 159.)

Başarı ve Başarısızlık, İnsan akıl ve iradesiyle başarıya giden yolları tercih eder. Bu yaptığı tercih sonucunda başarılı veya başarısız olur.

Sağlık ve Hastalık, Sağlığın değeri hasta olduğunda anlaşılır. Onun için sağlığımızı korumak için gayret göstermeliyiz. Hasta olduğumuzda sağlığımıza kavuşmak için gerekli tedavi yollarına başvurmalı ve iyileşmek için Allah’a dua etmeliyiz. Doktora gitmek insanın sorumlulukları arasında yer alır.

“Ey Allah’ın kulları! Tedavi olunuz. Şüphesiz Allah her hastalığın şifasını yaratmıştır”(hadis)

 Hazırlayan : Ferhat Seyhan